• Құрандағы негіздер

Пайғамбарымыз ﷺ: «Адам баласы дүние салғанда үш нәрседен басқа амалы тоқтайды: садақа жәрия ...» (Мүслім) [3].

Фиқһтық тұрғыдан анықтамасы

Ислам құқықшылары уақыпты: «Белгілі бір мүлікті ...» деп анықтайды [4]

Тарихи дамуы

Сахабалар дәуірі

Омар ибн әл-Хаттаб (р.а.) Хайбардағы жерін уақыпқа арнады (Бухари) [3].

Орта ғасырлық ислам өркениеті

Орта ғасырларда мешіттер, медреселер, ауруханалар уақып есебінен салынды [5].

Қазақ даласындағы уақып

Түркістандағы Қожа Ахмет Ясауи кесенесі уақып қаржысына қызмет еткен [6].

 Қазіргі замандағы уақып

1. Қазақстандағы уақып қозғалысы

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы жанынан «Уақып» қоры құрылды [7].

2. Әлемдік тәжірибе

Түркиядағы Вакфлар басқармасы, Малайзиядағы уақып үлгілері [8][9].

3. Әлеуметтік маңызы

Уақып – әлеуметтік әділеттілікті нығайтатын қайырымдылық институты.

Ғылымипікірлер мен талдау

Зерттеушілер уақыпты «ислам филантропиясының классикалық үлгісі» деп атайды [10][11].

Қорытынды

Уақып – Ислам өркениетінің алтын қазынасы, қайырымдылықтың мәңгілік үлгісі.

Кіріспе

Ислам өркениетінің ерекше институттарының бірі – уақып (арабша: «وقف» – тоқтату, арнау, беру) жүйесі. Уақып – адамның жеке меншігіндегі мүлкін немесе қаржысын Алла разылығы үшін қоғам игілігіне тұрақты пайдалануға арнау [1]. Бұл институт тек діни құлшылықтың нысаны ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік қорғау, мәдени-ағартушылық және білім беру салаларын қолдаудың өркениетті үлгісі болып саналады.

 Уақыптың діни негіздері

Құран Кәрім мұсылмандарды Алла жолында мал-мүлкін жұмсауға шақырады:

«Алла жолында мал-жандарын сарп еткендер — жеміс берген бір дән тәрізді. Ол жеті бас шығарды. Әр басында жүз дән бар» (Бақара сүресі, 261-аят) [2].

«Өздерің жақсы көрген нәрселеріңді (Алла жолында) жұмсамайынша, ізгілікке жетпейсіңдер» (Әли Имран сүресі, 92-аят) [2].

Пайғамбарымз (с.а.с): «Адам баласы дүние салғанда үш нәрседен басқа амалы тоқтайды: садақа жәрия, пайдалы ілім және оған дұға қылатын салиқалы ұрпақ» (Мүслім, «Уасия», 14) [3].

Хадистегі «садақа жәрия» – уақып ұғымының мәнін ашып тұр.

Ислам құқықшылары уақыпты: «Белгілі бір мүлікті иелену құқығынан бас тартып, оны қоғамдық немесе діни мақсатқа арнау» деп анықтайды [4]. Ханафи мәзһабы бойынша уақып – садақаның мәңгілік түрі.

Уақып дәстүрін алғашқылардың бірі болып Омар ибн әл-Хаттаб (р.а.) енгізген. Ол Хайбардағы жерін уақыпқа арнағаны жайлы көптеген хадистерде айтылады (Бухари, «Шурут», 19) [3].

Орта ғасырларда уақып ислам қоғамының әлеуметтік инфрақұрылымын қаржыландырушы басты тетікке айналды. Мешіттер, медреселер, ауруханалар, жолдар мен көпірлер уақып қаражаты есебінен салынды [5].

Қазақ қоғамында да уақып дәстүрі болған. Түркістандағы Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің қызметін уақыптық қаражат қамтамасыз еткені жөнінде тарихи деректер бар [6].

 Қазіргі замандағы уақып

1. Қазақстандағы уақып қозғалысы

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы жанынан «Уақып» қоры құрылып, әлеуметтік жобаларға қолдау көрсетуде. Оның негізгі бағыттары – мешіттерді қолдау, мұқтаждарға көмек, шәкіртақы бөлу [7].

2. Әлемдік тәжірибе

Түркияда арнайы Вакифлар басқармасы жұмыс істейді [8].

Сауд Арабиясы мен Малайзияда уақып қорлары білім және ғылымды қолдаудың негізгі көзі болып отыр [9].

3. Әлеуметтік маңызы

Уақып – әлеуметтік әділеттілікті нығайтып, мемлекеттің әлеуметтік ауыртпалығын жеңілдететін қайырымдылық институты.

Зерттеушілер уақыпты «ислам филантропиясының классикалық үлгісі» деп бағалайды [10]. Экономикалық тұрғыдан ол – қоғамдағы әлеуметтік теңдікті сақтаудың тұрақты механизмі. Қазіргі таңда уақып қорларын басқаруда заманауи инвестициялық әдістерді енгізу, ашықтық пен сенімділік маңызды [11].

Қорытынды